یاسیر رنجبری ساوالان

اوْغوز تۆرک‌لری‌نین گۆنده‌لیک یاشامینی و دۆنیا گؤروشونو  آری دۇرو بیر گۆزگو کیمی یانسیدان دده‌‌ قوْرقوت کیتابی‌نین یازییا آلیندیغی دؤنم‌لرده، باشقا میللت‌لرده ده بعضی اثرلر یازیلمیش، آنجاق اوْنلارین هئچ‌بیرینده أرکک-قادین ایلیشکیسی، بۇنجا گؤزل یۆکسک دۆزئیده آنلادیلمامیش‌دیر. باشقالاریندا باسدیریلماسی گره‌کن، گۆجسوزلوک و أری‌نین بوْینونون یۆکو کیمی سیمگه‌لنَن قادین، دده‌‌ قوْرقوت'دا أری‌نین آرخاسی، دیره‌یی، یاردیمچیسی‌دیر. یئری گلدیکده أرییله چیگین چیگینه آتی‌نین اۆستونده اوْخ آتیب، قێلیج وۇروب، ایگیدلیک گؤستریر.

خان‌لار خانی باییندیر خان، اوْغوز بَی‌لرینی ایللیک توْیونا قوْناق چاغیردیقدا، اوْغلو اوْلانی آغ اوْتاغا قوْندوروردوسا، قێزی اوْلانی قێزیل اوْتاغا قوْندوروردو. آرالارینداکی آیریجالیق أن دوشوک دوزئیه ائندیریلیردی. سئوگی، سایغی دوْلو سؤزلر یالنیزجا آداقلی بَی-گلین آراسیندا دئییل، ایللردیر ائولنمیش ایستر اۇشاقلی، ایسترسه اۇشاقسیز أر-خاتین‌لار آراسیندا دا دؤنه‌لرجه کئچمکده‌دیر:
«- برۆ گل‌گیل باشیم بختی، ائویم تختی... قۇرولو یایا بنزر چاتما قاشلیم، قوْشا بادام سێغمایان دار آغیزلیم، گۆز آلماسینا بنزر آل یاناقلیم...» کیمی سؤزلرله یاناشی، «- خان بابامین کۆیگیسی(کۆره‌کنی)، قادین آنامین سئوگیسی(سئویله‌نی)...» کیمی سؤزلر^([iii]). 

باییندیر خانین یێغینجاغیندا، اوْغوز بَی‌لری تانریدان بای‌بؤره بَیه بیر اوْغول ایسته‌یرکن، بای‌بیجان بَی یئریندن دۇروب «آلقیشی آلقیش، قارقیشی قارقیش^([iv])» اوْلان اوْ بَی‌لره اۆزونو تۇتاراق: «بگ‌لر، منیم داخی حقیمه بیر دۇعا ائیله‌یین! الله‌تعالی مانا دا بیر قێز وئره» سؤیله‌ییر. آردیندان، «قالین اوْغوز بگ‌لری أل قالدیردیلار، دۇعا ائیله‌دیلر، 'الله‌تعالی سانا دا بیر قێز وئره' دئدیلر.»

قێز اۇشاغی وئرسین دئیه تانرییا ائللیکجه یالواریب یاخارماق! گئرچکدن بنزرسیز گؤزللیک‌لرله دوْلو اوْلان تۆرک تؤره‌سی دئمک‌دیر بۇ. أسکی تۆرک توْپلومونداکی آتا-آنالار اۆچون قێز-اوْغلان آیریجالیغی‌نین أن دۆشوک دۆزئیده اوْلدوغونو یانسیدان بۇ کیمی آنلاتمالارین اؤنمی، دؤنمییله و بلکه ده ایچینده یاشادیغیمیز توْپلومون بۇگونویله بیله قارشیلاشدیریلدیغیندا، داها یاخشی آنلاشیلار.

دده‌‌ قوْرقوت'ون ألیمیزده‌کی بۇ اوْن ایکی بوْیو آتا-آنا، باجی-قارداش، قاین‌آتا-قاین‌آنا و أر-خاتین‌ین قارشیلیقلی سئوگیسییله باشدان آیاغا سۆسلنمیش کیمی‌دیر. 

قاین‌آتایلا قاین‌آنانین گلینه قارشی دۇیدوغو سئوگی، بامسی بئیرک'ین آتاسییلا آناسی‌نین اوْنون اوْن بئش ایل یوْلونو گؤزله‌میش، یوْخلوغوندا «واردی، گلمز بگ ییگیدیم، خان ییگیدیم بئیرک» دئیه چوْخ آغلامیش، آداقلیسی بانی‌چیچک'ه سؤیله‌دیک‌لرینده نئجه ده گؤزل یانسیدیلمیش‌دیر: 
«- دیلۆن ایچۆن اؤله‌یین گلینجیگۆم، یوْلینا قۇربان اوْلایین گلینجیگۆم،... قارا باشیم قۇربان اوْلسون سانا گلینجیگۆم!»

یۇنئسکو باش یؤنتمنی سایین آدرئی آزولای'ین اۇلوسلارآراسی آنا دیلی گۆنو'نه ایلیشکین مئساژی

۲۰۱۹/۰۲/۲۱

تۆرکجه‌یه چئویرن: یاسیر رنجبری ساوالان

«دیلیمیز گؤز یاشی تؤکور، اؤز اۇشاق‌لاری اوْندان وازکئچیب، آغیر یۆک‌لرییله یالنیز بۇراخدیغی اۆچون.» - اۇسئینو گئی کاسان'ین ووْلوفجا بیر شئعیریندن(سئنئگال)

یۇنئسکو اۆچون هر بیر آنا دیلی بیلینمگه، تانینماغا و توْپلومسال یاشامین تۆم آلان‌لاریندا داها چوْخ اؤنه چێخماغا، اؤنَمسنمگه لاییق‌دیر. آنجاق بۇنلار هر زامان گئرچکلشمه‌یه‌بیلر. بیرچوْخ آنا دیلی ایسته‌یر ایسته‌مز میللی دیل قوْنومونا، رسمی دیل قوْنومونا و یا اؤیره‌نیم دیلی قوْنومونا صاحیب دئییل‌دیر. بۇ دۇروم بیر آنا دیلین ده‌یَری‌نین دۆشمه‌سینه، اۇزون سۆره‌ده ایسه بۆتونویله یوْخ اوْلماسینا ندن اوْلابیلر.

اۇلوسلارآراسی آنا دیلی گۆنو'نون بۇ ایگیرمینجی ایل‌دؤنومونده، بۆتون آنا دیل‌لری‌نین ده‌یَرلی اوْلدوغونو، باریشی ساغلاماق و سۆردوروله‌بیلر قالخینمایا یاردیم ائتمک اۆچون هامیسی‌نین گرکلی اوْلدوغونو آنیمسامالیییق.

آنا دیلی، ساوادلیلیق و اوْخویاریازارلیق اۆچون بؤیوک اؤنم داشیماقدادیر، چۆنکو اؤیره‌نیمین ایلک ایل‌لرینده تمل اوْخوما و یازما باجاریق‌لاری‌نین یانی سێرا، تمل ساییسال یئته‌نک‌لرین قازانیلماسینی دا راحاتلاشدیرار. بۇ باجاریق‌لار شخصی گلیشیم اۆچون بیر تمل ساغلایار. آنا دیلی، آیریجا یارادیجی فرقلیلیک و کیملیگین بنزرسیز بیر آنلاتماسی، بیلگی و یئنیلیک قایناغی‌دیر.

گؤروله‌جک چوْخ ایش قالیر. اؤیره‌نیجی‌لرین آنا دیل‌لری، اوْخولون ایلک ایل‌لرینده چوْخ آز دۇرومدا اؤیره‌نیم دیلی‌دیر. یۇنئسکو'یا گؤره، دۆنیا نفوسونون یاخلاشیق یۆزده ۴۰'ی دانیشدیقلاری و یا آنلادیقلاری بیر دیلده اؤیره‌نیمه یئتیشنمه‌مکده‌دیر. بۇ دۇروم، آنا دیلی‌نین یئتکی و اؤنجه‌لیک قازانماسی‌نین عمومی اؤیره‌نیمی و باشقا دیل‌لرین اؤیره‌نیلمه‌سینی راحاتلاشدیردیغینی گؤسترن آراشدیرمالارا قارشین، هله ده سۆردورولمکده‌دیر.

یئرلی خالق‌لار، بیرلشمیش میللت‌لر قۇرومونون یئرلی خالق‌لارین حاق‌لاری بیلدیرگه‌سی'نده گؤستریلدیگی کیمی، اؤز دیل‌لرینده اؤیره‌نیم ایسته‌دیک‌لرینی هر زامان دیله گتیرمیشدیرلر. ایچینده بۇلوندوغوموز ۲۰۱۹'ۇن اۇلوسلارآراسی یئرلی دیل‌لر ایلی اوْلماسیندان دوْلایی، بۇ ایلکی اۇلوسلارآراسی آنا دیلی گۆنو'نون قوْنوسو «قالخینما، باریش و اۇزلاشمانین بیر ائتکنی اوْلاراق یئرلی دیل‌لر» اوْلاجاق‌دیر.

یئرلی خالق‌لارین ساییسی ۳۷۰ میلیون یاخینلیغیندا، دیل‌لری ایسه یئر اۆزونده یاخلاشیق اوْلاراق یاشایان ۷۰۰۰ دیلین چوْخونلوغونو اوْلوشدورماقدادیر. بیرچوْخ یئرلی خالق، آیریمچیلیغین، اؤته‌کیلشدیریلمه‌نین و آشیری یوْخسوللوغون آجیسینی چکه‌رک، هله ده اینسان حاق‌لاری پوْزولماسی‌نین قۇربانی اوْلماق‌دادیر.

سۆردوروله‌بیلر قالخینما آماجی ۴ و «کیمسه‌نی گئریده بۇراخما» سؤیلمی دوْغرولتوسوندا، یئرلی خالق‌لارین اؤز دیل‌لرینده اؤیره‌نیم گؤرمگه قوْوۇشماسی وازکئچیلمزدیر.

بئله‌لیکله بۇ اۇلوسلارآراسی آنا دیلی گۆنو'نده من، تۆم یۇنئسکو اۆیه‌سی اؤلکه‌لری، اوْرتاق‌لاریمیزی و اؤیره‌دیم پایداش‌لارینی یئرلی خالق‌لارین حاق‌لارینی تانیماغا و اۇیغولاماغا چاغیریرام.

------

http://www.trt.net.tr/turki/khwltwr-w-sn-t/2019/02/23/dylymyz-gw-z-yshy-tw-khwr-1151171

دنیز درگیسی‌نین یاییمی دۇردورولدو 

دنیز درگیسی دۆنن اۇرمو بیلیم‌یوردونون «درگی‌لره باخان کوْمیته‌سی»نین اوْیو ایله 6 آی بوْیونجا یاییمدان دۇردورولدو. بۇ کوْمیته‌نین سسی ایله دنیز درگیسی‌نین 94-95 اؤیره‌دیم ایلینین ایکینجی یاریسیندا یاییملانماسی یاساقلاندی. اۇرمو بیلیم‌یوردونون «درگی‌لره باخان کوْمیته‌سی» هر آی یاخلاشیق اۆچ- دؤرد اوْتوروم کئچیریر. اۇرمو بیلیم‌یوردو درگی‌لری‌نین سوْروملو یؤنلتمن‌لری‌نین ایکی تمسیلچی‌سیندن بیری اوْلاراق بۇ اوْتوروم‌لارا قاتیلیردیم. بۇندان اؤنجه‌کی اوْتوروم‌لاردا باشقا بیر درگینی اینجله‌یرکن اوْرداکی یئتکیلی‌لردن ایکیسی «دنیزی ده 6 آی یاییمدان دۇردوراق» سؤزونو اوْرتایا آتدیلار. بۇنلاری دۇیونجا؛ اؤنجه‌لیکله دنیز درگیسینی کیمسه بۇ کوْمیته‌یه شیکایت ائتمه‌میشدیر، اوْنسوزدا دنیز درگیسی بۇ کوْمیته‌ده اینجه‌لنمه‌دن، نه‌یین اۆزویله «دنیز درگیسینی 6 آی یاییمدان دۇردورماق» سؤزونو آچیرسینیز؟ دئیه تپکی گؤستردیم. بئله‌لیکله دنیز درگیسی‌نین اینجه‌لنمه‌سی سوْنراکی اوْتوروماجان ائرته‌لندی. سوْنراکی اوْتورومدا دیلچی دئیه بیرینی قوْناق چاغیریب اوْندان دنیز درگیسی‌نین سون ایکی سایی‌سینداکی(11- جی ایله 12-جی) تۆرکجه یازی‌لارین اینجه‌لنمه‌سی ایسته‌نیلدی. بۇنون یانی‌سیرا باشقا یازی‌لار، ائله‌جه درگی‌نین قاپاغینداکی «آتاتورک»ون رسمی ده دارتیشیلدی. کومیته`نین بۇ اوْتوروموندان سوْنرا آشاغیداکی سۇچلامالار دنیز درگیسینه گؤندریلمیشدیر.

«آذربایجان تاریخی‌نین تحریفی»، «ائتنیک و میللییت سؤزجوک‌لری‌نین آنلام‌لاری‌نین تحریفی»، «یابانچی‌لارین لاتین الیفباسی کیمی کۆلتور بلیرتیسینی قۇللانماق»، «یابانچی‌لارین منفعت و یارارلارینی قوْروماق»، «پیشه وری کیمی اؤزگه و باغیملی شخصییت‌لری گئنیش و قاپساملی تبلیغ ائتمک»، «فردوسی کیمی ایران- ایسلام شخصییت‌لرینه قارشی بیلیمسل اوْلمایان اتمسفر(جَو) یاراتماق»، «یازینسال و مدنی شخصییت‌لردن یابانچی‌لارین ماراق‌لاری اۇغروندا یارارلانماق».

دنیز درگیسی‌نی قارشی سۇچلامالاردان ساوونماق اۆچون سوْنراکی(دۆننکی) اوْتوروما چاغیریلدیم. سۇچلامالار سێراسیندا آچیقجا یازیلماماسینا باخمایاراق، ایکی قوْنو دؤنه‌لرجه وۇرغولانیردی؛ 1- جی‌سی «آتاتورک»ون رسمی‌نین قاپاقدا وۇرولماسی، 2- جی‌سی پیشه وریدن یازماق.

آیریجا بۇنو دا آرتیرمالییام، دنیز درگیسی‌نین 11- جی سایی‌سی 1394 ایلی‌نین یازیندا یاییملانمیشدیر، دئمک بیر تئرم بۇندان قاباق! اوْگوندن بری «درگی‌لره باخان کوْمیته‌سی» دؤنه‌لرجه اوْتورومونو قۇروب، دنیزی ده اینجله‌میشدیر. بیزسه 11- جی ساییدان سوْنرا بیر اؤزل عاشورا ساییسی ایله 12- جی سایینی دا یاییملامیشدیق.

میللت وکیلی سئچکی‌لری‌نین یاخینلاشماسیندا دنیز درگیسینی یاییمدان دۇردورماق چوْخ دۆشوندوروجودور. اۇرمو بیلیمیوردونون اوْخویوجو باخیمیندان بیرینجی درگیسی اوْلان «دنیز»درگیسی 1389`دان بری تۆرکجه- فارسجا دیل‌لرینده توْپلوم، یازین، بیلیم، کۆلتور و ایدمان ایله ایلگیلی آلان‌لاردا 12 سایی یاییملامیشدیر. اۇرمو بیلیم‌یوردو اؤیرنچی‌لری‌نین چالیشماسی سوْنوجوندا، بۇنجا ایل یاسالی بیچیمده آذربایجان تۆرکلویو ایله ایلگیلی بیرچوْخ یازی یاییملایان دنیز درگی‌سی آذربایجان اؤیرنچی توْپلومونون تانینمیش درگی‌لریندن بیرینه چئوریلمه‌یی باشارمیشدیر. بو درگی‌نین سئچکی‌لر دؤنمی و دۆنیالیق «آنا دیلی گۆنو» کیمی اؤنملی گۆن‌لرین یاخینلاشماسیندا یاییمدان دۇردورولماسی، ان آزی اۇرمو بیلیم‌یوردوندا سئچکی‌لر دؤنمی بیزیم سسیمیزی بوْغماق ایسته‌ییرلر دئمکدیر.

آیریجا بۇ ترم اۇرمو بیلیم‌یوردوندا «آراز» آدلی باشقا بیر تۆرک دیللی درگی‌نین مجوزینی آلمایا چالیشان یوْلداش‌لار دا، سوْروملولاردان «یوْخ» جاوابینی آلمیشدیرلار. بۇنون  یانی‌سێرا یاخلاشیق ایکی ایل اؤنجه‌دن دیلکچه‌سینی ایلیشکین سوْروملولارا سۇندوغوموز «آذربایجان تانیتیمی» آدلی اوْجاغین مجوزی هله ده وئریلمه‌میشدیر. اؤیرنچی‌لرین باش‌وورو و ایستک‌لرینه باخمایاراق بۇ اوْجاغین مجوزی آسیلی ساخلانماقدادیر.

بۆتون بۇنلارا باخمایاراق بیز آذربایجان تۆرک میللتی‌نین اؤیرنچی توْپلومونون کیچیک بیر پارچاسی اوْلاراق یوْلوموزون آردینی تۇتاجاغیق.

سوْنوندا دنیز درگیسی‌نین ایلک سایی‌سیندان بری اوْنون یاییملانماسیندا یاردیمچی اوْلان بۆتون یوْلداش‌لاریما اؤزللیکله ایندیکی و اؤنجه‌کی سوْروملولارینا امه‌یینیزه ساغلیق دئییرم.

سایغی‌لاریملا

دنیز درگیسی‌نین سوْروملو یؤنه‌دیجیسی

یاسیر رنجبری

dəniz dərgisinin 10- cu sayısını burdan endirə bilərsiniz