یاسیر رنجبری ساوالان
اوْغوز تۆرک‌لری‌نین گۆنده‌لیک یاشامینی و دۆنیا گؤروشونو آری دۇرو بیر گۆزگو کیمی یانسیدان دده قوْرقوت کیتابی‌نین یازییا آلیندیغی دؤنم‌لرده، باشقا میللت‌لرده ده بعضی اثرلر یازیلمیش، آنجاق اوْنلارین هئچ‌بیرینده أرکک-قادین ایلیشکیسی، بۇنجا گؤزل یۆکسک دۆزئیده آنلادیلمامیش‌دیر. باشقالاریندا باسدیریلماسی گره‌کن، گۆجسوزلوک و أری‌نین بوْینونون یۆکو کیمی سیمگه‌لنَن قادین، دده قوْرقوت'دا أری‌نین آرخاسی، دیره‌یی، یاردیمچیسی‌دیر. یئری گلدیکده أرییله چیگین چیگینه آتی‌نین اۆستونده اوْخ آتیب، قێلیج وۇروب، ایگیدلیک گؤستریر.
خان‌لار خانی باییندیر خان، اوْغوز بَی‌لرینی ایللیک
توْیونا قوْناق چاغیردیقدا، اوْغلو اوْلانی آغ اوْتاغا قوْندوروردوسا، قێزی
اوْلانی قێزیل اوْتاغا قوْندوروردو. آرالارینداکی آیریجالیق أن دوشوک دوزئیه
ائندیریلیردی. سئوگی، سایغی دوْلو سؤزلر یالنیزجا آداقلی بَی-گلین آراسیندا دئییل،
ایللردیر ائولنمیش ایستر اۇشاقلی، ایسترسه اۇشاقسیز أر-خاتین‌لار آراسیندا دا دؤنه‌لرجه
کئچمکده‌دیر:
«- برۆ گل‌گیل باشیم بختی، ائویم تختی...
قۇرولو یایا بنزر چاتما قاشلیم، قوْشا بادام سێغمایان دار آغیزلیم، گۆز آلماسینا
بنزر آل یاناقلیم...» کیمی سؤزلرله یاناشی، «- خان بابامین کۆیگیسی(کۆره‌کنی)،
قادین آنامین سئوگیسی(سئویله‌نی)...» کیمی سؤزلر([iii]).
باییندیر خانین یێغینجاغیندا، اوْغوز بَی‌لری تانریدان بای‌بؤره بَیه بیر اوْغول ایسته‌یرکن، بای‌بیجان بَی یئریندن دۇروب «آلقیشی آلقیش، قارقیشی قارقیش([iv])» اوْلان اوْ بَی‌لره اۆزونو تۇتاراق: «بگ‌لر، منیم داخی حقیمه بیر دۇعا ائیله‌یین! الله‌تعالی مانا دا بیر قێز وئره» سؤیله‌ییر. آردیندان، «قالین اوْغوز بگ‌لری أل قالدیردیلار، دۇعا ائیله‌دیلر، 'الله‌تعالی سانا دا بیر قێز وئره' دئدیلر.»
قێز اۇشاغی وئرسین دئیه تانرییا ائللیکجه یالواریب یاخارماق! گئرچکدن بنزرسیز گؤزللیک‌لرله دوْلو اوْلان تۆرک تؤره‌سی دئمک‌دیر بۇ. أسکی تۆرک توْپلومونداکی آتا-آنالار اۆچون قێز-اوْغلان آیریجالیغی‌نین أن دۆشوک دۆزئیده اوْلدوغونو یانسیدان بۇ کیمی آنلاتمالارین اؤنمی، دؤنمییله و بلکه ده ایچینده یاشادیغیمیز توْپلومون بۇگونویله بیله قارشیلاشدیریلدیغیندا، داها یاخشی آنلاشیلار.
دده قوْرقوت'ون ألیمیزده‌کی بۇ اوْن ایکی بوْیو آتا-آنا، باجی-قارداش، قاین‌آتا-قاین‌آنا و أر-خاتین‌ین قارشیلیقلی سئوگیسییله باشدان آیاغا سۆسلنمیش کیمی‌دیر.
قاین‌آتایلا قاین‌آنانین گلینه قارشی دۇیدوغو سئوگی،
بامسی بئیرک'ین آتاسییلا آناسی‌نین اوْنون اوْن بئش ایل یوْلونو گؤزله‌میش،
یوْخلوغوندا «واردی، گلمز بگ ییگیدیم، خان ییگیدیم بئیرک» دئیه چوْخ آغلامیش،
آداقلیسی بانی‌چیچک'ه سؤیله‌دیک‌لرینده نئجه ده گؤزل یانسیدیلمیش‌دیر:
«- دیلۆن ایچۆن اؤله‌یین گلینجیگۆم، یوْلینا
قۇربان اوْلایین گلینجیگۆم،... قارا باشیم قۇربان اوْلسون سانا گلینجیگۆم!»
([i]) بۇ آچیقلامالار سوسیولوژی کیتابی، آنتونی گیدئنز و فیلیپ ساتین(2016، قیرمیزی یایین‌لاری، ایستانبول). اوْن ایکینجی بؤلومون توْپلومسال جینسیت و طبقه‌لشمه آلت‌بؤلوموندن آلینتیلانمیش‌دیر.
([iii]) بۇ چالیشماداکی بۆتون دێرناق«» آراسیندا وئریلن‌لر، گؤرونتوسونو ألده ائتدیگیمیز درئسدن نۆسخه‌سی‌نین «حسین محمدخانی گۆنئیلی»نین عرب الیفباسیندا و «توفیق حاجی‌یئو»ین لاتین الیفباسیندا یاییملادیغی اوْخونوشلارا دایاناراق کؤچورولموش‌دور.
([iv]) بۇرادا «قارقیش» دئیه یازدیغیمیز سؤزجوک، یۇخاریدا سؤزوگئدن اوْخونوش‌لارین
هر ایکیسینده «قارغیش» کیمی یازیلدیغینا قارشین، درئسدن نۆسخه‌سینده «قارقش»
بیچیمینده کئچمکده‌دیر. بنزر بیر تۇتومدان یوْلا چیخاراق، دده قوْرقودون آدی،
درئسدن نۆسخه‌سینده‌کی «دده قورقوت» یازیمینا دایاناراق بیر اؤزل آد کیمی
دییشدیریلمه‌دن گتیریلمیش‌دیر.
